ЕНТ

25.03.2022

Жалпы білім беретін мектептердің білім алушыларын

Ұлттық бірыңғай тестілеуге даярлау бойынша

педагогтерге арналған ұсынымдар

 

Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) – мектеп түлектері, олардың ата-аналары мен мұғалімдері үшін күрделі сынақ. ҰБТ тапсырудағы басты мәселе – әр мектептегі әр оқушының жақсы нәтиже алуына қол жеткізу.

Үздік нәтижелерге қол жеткізу үшін оқушыларды ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындауды мақсатты және алдын ала бастау қажет. Білім алушылардың үлгерімі сапасының жеткіліксіз нәтижелілігінің негізгі себептері - білімнің әртүрлі деңгейі, оқушылардың дербес оқу еңбегінің нашар қалыптасқан дағдылары, сондай-ақ тестілеу технологиясы дағдыларының болмауы болып табылады.

Қорытынды аттестаттауға және ҰБТ-ға дайындық сабақтарының мақсаты орта мектеп курсы бойынша оқу материалын қайталау, білім алушылардың білімдеріндегі олқылықтарын жою және білімдерін толықтыру, тестілеу рәсімін меңгеру бойынша жүйелі жұмыс болуы тиіс.

            I. Құжаттама

ҰБТ-ға дайындық жұмыстарын ұйымдастыру кезіндегі педагогтің құжаттамасы:

1. Білім алушылардың пән бойынша үлгерім сапасының талдамасы.

2. Мұғалімнің жұмыс жоспары.

3. Кеңес беру (консультациялар), қосымша сабақтардың кестесі (қажеттілік бойынша).

4. Консультацияларға қатысуды есепке алу журналы.

5. Элементті талдау және мекенжай ұсыныстарымен бірге кіріс және аралық тестілеу нәтижелерінің мониторингі.

6. Пән бойынша тест тапсырмаларының банкі (тесттердің, арнайы тапсырмалардың, тренажерлардың жиынтығы және тақырыптар бойынша, күрделілік деңгейлері бойынша тапсырмаларды элементтік талдау нысандары; жауаптар мен кілттер)

II. Визуалды-көрнекті ақпараттың болуы

1. 2022 жылғы ҰБТ туралы оқушылар, олардың ата-аналары, педагогтерге арналған көрнекі ақпарат (қабырға, едендегі ақпараттық стендтер, жүгіртпе жолдар, бейнероликтер және т. б.).):

-бұйрықтар,

-ережелер,

-білім алушыларға және ата-аналарға арналған ақыл-кеңестер, ұсынымдар,

-қосымша сабақтар мен консультациялар кестесі (визуалды ақпарат мектептің бірінші қабатында танысу үшін қолжетімді жерге орналастырылады).

2. сынып бөлмелеріндегі «ҰБТ-ға дайындық» көрнекі ақпараты :

-  ҰБТ өткізу ережелері;

-  топтық және жеке консультациялар кестесі;

 - аралық тестілеу нәтижелері,

- пән бойынша шешім нұсқалары бар тесттік тапсырмалар үлгілері;

- ҰБТ-ға дайындық кезінде психологиялық қолдау бойынша білім алушыларға арналған жадынама.

III. ҰБТ-ға дайындық кезінде білім беру үдерісінің қатысушыларын психологиялық–педагогикалық сүйемелдеу

Білім алушыларды ҰБТ-ға дайындауда педагогтерге кеңес.

1. Білім алушыларды ҰБТ-ға дайындық әдістемесімен таныстырыңыз:

- таңдаған мамандығыңа түсу үшін қажетті бейіндік пәндер комбинациясын анықтау. Есіңізде болсын, кез-келген уақытта бұл пәндер комбинациясын өзгертуге болады, бірақ оларға дайындалуға уақытыңыз аз болады.

Бейіндік пәндер комбинациясы:

 

№	1-бейіндік пәндер	2 -бейіндік пәндер
1.	математика	Физика
2.	математика	География
3.	биология	Химия
4.	биология	География
5.	шет тілі	дүниежүзі тарихы
6.	география	шет тілі
7.	дүниежүзі тарихы	Адам. Қоғам. Құқық.
8.	дүниежүзі тарихы	География
9.	қазақ тілі/орыс тілі	қазақ әдебиеті/орыс әдебиеті
10.	Химия	Физика
11.	шығармашылық емтихан	шығармашылық емтихан

- үйде қорытынды аттестаттауға немесе ҰБТ-ға дайындық бойынша сабақтарға орын дайындаңыз: үстелден артық заттарды алып тастаңыз, қажетті оқулықтарды, оқу құралдарын, дәптерлерді, қағазды, қарындаштарды және т. б. ыңғайлы орналастырыңыз. Бөлменің интерьеріне сары және күлгін түстерді енгізуге болады, өйткені олар зияткерлік белсенділікті арттырады. Бұл үшін осы түстердегі немесе эстамптағы кез-келген сурет жеткілікті.

- дайындықтың әр күніне арналған сабақ жоспарын жасаңыз, онда сіз күн сайын қай бөлімдер мен тақырыптарды қайталайтындығыңызды көрсетіңіз;

- ең қиын, сіз ең нашар білетін бөлімнен бастаңыз немесе ең қызықтысынан бастап, содан кейін қиын бөлімге өтіңіз;

 - бүкіл оқулықты жатқа оқып, есте сақтауға тырысудың қажеті жоқ. Жоспар, кесте құру арқылы материалдарды құрылымдау, әсіресе қағазда құрылымдау өте пайдалы. Жоспарлар сонымен қатар материалды қысқаша қайталау кезінде пайдалану оңай болғандықтан да пайдалы;

- Сабақ, содан кейін демалысқа үзіліс жасаңыз, мысалы, 40 минут сабақ, содан кейін 10 минут - үзіліс. Осы уақытта ыдыс-аяқты жууға, гүлдерді суаруға, жаттығулар жасауға, душ қабылдауға болады.

 - қажет пән бойынша  testcenter.kz  сайтындағы түрлі тесттерді мүмкіндігінше көп орындаңыз. Бұл жаттығулар Сізді тесттік тапсырмалардың құрылымымен таныстырады.

 - секундомермен жаттығыңыз, тест тапсырмасын орындау уақытын анықтаңыз;

 - емтихан алдында ең қиын сұрақтарға тағы бір рет тоқталуға, бәрін қайтадан қайталауға бір күн қалдырыңыз.

2. Оқушыларды байқау сынағынан өтумен таныстырыңыз:

- Сіз үшін ыңғайлы кез келген уақытта Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) пәндері бойынша online тест тапсыра аласыз.

Байқау тестілеуін өткізу кезінде Сіз ҰБТ-дағы тапсырмаларға ұқсас тест тапсырмаларымен танысу және таңдаған пәндер бойынша білім деңгейіңізді тексеру мүмкіндігіңіз бар.

ҰБТ-ға дайындық үшін тестілеу келесі форматта өткізіледі:

1-блок:

Математикалық сауаттылық – 15 тесттік тапсырма.

Оқу сауаттылығы – 20 тесттік тапсырма.

Қазақстан тарихы – 15 тесттік тапсырма.

Ұсынылған бес жауап нұсқаларының бірін таңдау ұсынылады.

2-блок:

1-бейіндік пән – 35 тесттік тапсырма.

2-бейіндік тапсырма – 35 тесттік тапсырма.

1 - ден 20-ға дейін ұсынылған бес жауаптан бір дұрыс жауапты таңдау ұсынылады;

21 - ден 25-ке дейін ұсынылған бес жауаптан бір дұрыс жауапты таңдау ұсынылады (мәнмәтінге негізделген тапсырмалар);

Мәнмәтін – сұрақта (тапсырмада) сипатталған проблемалық жағдайды қамтитын тақырыптық сала. Мәнмәтін тұтас мәтін, сурет, графика, кесте, диаграмма, инфографика және т. б. түрінде ұсынылуы мүмкін. Мәнмәтінге негізделген тапсырмалар пәннің терең білімін, кең спектрлі дағдылар мен біліктерді, мәнмәтінді оқу және түсіну, мәнмәтін мазмұнына рефлексия, талдау, салыстыру  дағдыларын бағалайды.

26 - дан 35-ке дейін ұсынылған жауаптардың ішінен бір немесе бірнеше дұрыс жауаптарды таңдау ұсынылады.

Тестілеу уақыты – 240 минут.

Ең жоғары балл саны - 140 балды құрайды.

Тестілеуге қатысуға «бөгде тұлғаны» тартқан оқушы сол тестілеуге қатысуға жіберілмейді.

Металл іздегішпен тексеру аймағында тыйым салынған заттар табылған жағдайда акт жасалады және оқушы тестілеуге жіберілмейді!

Тестілеу нәтижелерімен келіспеген жағдайда, тестілеу аяқталғаннан кейін 30 минут ішінде апелляцияға беру мүмкіндігі бар.

ҰБТ өткізу кезінде де осыған ұқсас қағидалар қолданылады.

Тестілеу нәтижелерімен www.testcenter.kz сайтында танысуға болады (тестіленушінің ТЖК және ЖСН енгізу жағдайында).

Қазақстан Республикасының Білім беру ұйымдарында білім деңгейіне тестілік бақылау жүргізу кезінде Қосымша қызметтер бағасының бекітілген прейскурантына сәйкес online сынақ тестілеуінің құны 260 теңгені құрайды.

1-тәсіл – Тестілеу үшін төлем келесі деректемелер бойынша іске асырылады: ҚР БҒМ-нің «Ұлттық тестілеу орталығы» РМҚК, Нұр-Сұлтан қ., Есіл ауданы, Шұбар тұрғын алабы, Родниковая көш., 1/1 ғимараты, БСН 000140001853 ЖСК KZ536010111000001515 БСК HSBKKZKX КБE 16 «Қазақстан халық банкі» АҚ. Түбіртекте – «Онлайн байқау тестілеуі үшін төлем» деп көрсетілуі қажет. Төлемнен кейін түбіртектер Ұлттық тестілеу орталығына тапсырылуы қажет. Филиал қызметкерлері онлайн байқау тестілеуден өтуге ниет білдірушілерді тіркеуді және парольдерді беруді жүзеге асырады. Ұлттық тестілеу орталығы филиалдары республиканың барлық облыстық және көптеген аудан орталықтарында орналасқан. Ұлттық тестілеу орталығы сайтында мекенжайлары көрсетілген филиалдардың тізімі ұсынылған.

2-тәсіл – Онлайн байқау тестілеуі үшін «Касса 24» терминалдары арқылы төлеу. Төлемді келесі нұсқаулық бойынша іске асыруға болады: Терминалда «Білім беру қызметтері» пунктін таңдаңыз. Тізімнен «Ұлттық тестілеу орталығын» таңдап, Тестілеу түрін таңдау қажет. e-mail-ыңызды жазыңыз. Оған логин және құпиясөз келеді. Талпыныстар (әрекеттер) санын көрсетіңіз. Енгізілу дұрыстығын растаңыз. Төлемді енгізіңіз. Тестілеуге қол жеткізу үшін құпиясөзді алғаннан кейін оқушы өз білімін интернетке шығатын кез келген компьютерде тексере алады.

3-тәсіл - cabinet.testcenter.kz сілтемесі бойынша жеке кабинетке тіркеліңіз және сізге ыңғайлы кез келген тәсілмен төлемді іске асырыңыз. Бұл үшін: Жеке кабинетте тіркелгеннен соң тестілеудің қажетті түрін таңдау қажет; «Сатып алу» батырмасына басып, талпыныстар (әрекеттер) санын көрсету; төлем бетінде байланыс деректерін толтырып, төлем әдісін таңдаңыз (Банк картасы, Личная касса 24, WebMoney). Төлемді іске асырғаннан соң Жеке кабинетке тестілеуден өту үшін құпиясөздер жолданады. Бұдан соң тестілеуден өтіп, өткен тестілеулердің талдау картасын көруге болады.

3.Білім алушыларды ҰБТ-ны өткізу әдістемесімен таныстырыңыз:

- сіз ҰБТ-ны қалауыңыз бойынша қазақ, орыс немесе ағылшын тілдерінде тапсыра аласыз.

Тестілеу үш міндетті және екі бейіндік пән бойынша өткізіледі. Тестілеу басталмас бұрын Сізге компьютерлік тестілеуден өту туралы қажетті ақпарат хабарланады.

Грантқа түсу үшін ҰБТ сәуір мен маусым аралығында өтеді, онда сізге 2 тегін әрекет беріледі (күндер арасында ешқандай шектеусіз).

Осы сертификаттардың бірін Сіз шілде айында өтетін конкурсқа жібере аласыз.

- тестілеудің бастапқы бөлігін орындағаннан кейін (Т.А.Ә., орын нөмірін толтыру және т. б.), Сіз өзіңіз үшін түсініксіз барлық жайттарды түсіндірген кезде, айналаңыздағылар туралы ұмытып, зейін қоюға тырысуыңыз қажет. Сіз тек тапсырмалар мәтіні мен тест уақытын реттейтін сағатқа назар аударуыңыз қажет. Асықпай жылдам орындауға тырысыңыз! Уақыттың қатаң шектелуі жауаптарыңыздың сапасына әсерін тигізбеуі қажет.

- тапсырма мағынасын түсіну үшін сұрақты соңына дейін мұқият оқып шығыңыз (тестілеу кезіндегі басты қате - соңына дейін оқымай, бірінші сөздер бойынша асығыс жауап беру).

- егер сұрақ қиындық туғызса, оны кейінге қалдырып, ұзақ ойлануды қажет ететін сұрақтарға тоқтамай, білімдеріңізге күмәнданбайтын жеңіл сұрақтан бастаңыз. Осылайша сіз біраз тынышталасыз, басыңыз анық және нақты жұмыс істей бастайды және сіз жұмыс ырғағына кіресіз. Осыдан кейін қиын сұрақтарға көшіңіз.

- тек ағымдағы тапсырма туралы ойлауды үйреніңіз. Жаңа тапсырманы көргенде, алдыңғы тапсырманы ұмытуға тырысыңыз. Әдетте, тесттердегі тапсырмалар бір-бірімен байланысты емес, сондықтан сіз біреуінде қолданған біліміңіз (мысалы, бұдан бұрын шешкен), әдетте, көмектеспейді, ойыңызды жинап, жаңа тапсырманы дұрыс шешуге кедергі келтіреді. Бұл кеңес сізге тағы бір баға жетпес психологиялық әсер береді - егер сіз өткен тапсырманы орындай алмасаңыз, сәтсіздігіңіз туралы ұмытыңыз. Әр жаңа тапсырма ұпай жинау мүмкіндігі деп ойлаңыз.

 - шегеруді үйреніңіз. Егер сіз бірден дұрыс жауап іздемей, нақты сәйкес келмейтін жауаптарды дәйекті түрде алып тастасаңыз, көптеген тапсырмаларды тезірек шешуге болады. Шегеру әдісі, сайып келгенде, бәріне емес, бір немесе екі нұсқаға назар аударуға мүмкіндік береді.

- тапсырма немесе мысал шартына жауап нұсқаларын қоюды үйреніңіз. Бұл формуланы ұмытып кеткенде немесе есептің, мысалдың шешімін білмеген кезде көмектеседі.

 - міндетті түрде тексеріңіз. Жұмысты тексеруге уақыт қалдырыңыз, кем дегенде көзіңізбен жүгіртіп, айқын қателіктерді байқауға уақыт бөліңіз. Өйткені, компьютерлік тестілеу кезінде Сіз қатеңізді дер кезінде байқасаңыз, тест аяқталғанға дейін жауап нұсқасын өзгерте аласыз.

 - емтихан кезінде сұйықтықты тұтынбаған дұрыс, өйткені бұл интеллектуалды процестерді әлсіретіп, асқазанның белсенділігін арттырады. Тыныс алуды тұрақтандыру және жүйке жүйесін теңестіру үшін емтихан басталғанға дейін 20 минут бұрын бір стақан су ішу ұсынылады. Стресске қарсы дәрілік заттарды қабылдауға кеңес берілмейді. Психологтер емтихан алдында жақсы ұйықтау үшін валерьянка және глицинді ішуге кеңес береді.

4. Ата-аналарды ҰБТ тапсыру кезінде балаларға көмек көрсету ережелерімен таныстырыңыз.

- ҰБТ-ға дайындық, сынақ тестілеуін тапсыру әдістемесімен және ҰБТ өткізу әдістемесімен танысыңыз (жоғарыдан қараңыз);

- балаңыздың емтихан кезінде алатын ұпай саны туралы алаңдамаңыз және емтиханнан кейін баланы сынамаңыз. Баланы ұпай саны оның мүмкіндіктерінің мінсіз өлшемі емес деген оймен шабыттандырыңыз;

 - емтихан қарсаңында баланың мазасыздығын арттырмаңыз – бұл тестілеу нәтижесіне теріс әсер етуі мүмкін. Балаға әрдайым ата-аналардың толқуы беріледі, ал егер ересектер жауапты сәтте эмоцияларын жеңе алмаса, онда жас ерекшеліктеріне байланысты бала көңілі түсіп, эмоциясына ерік беруі мүмкін;

 - балаларды жігерлендіріңіз, оларды жақсы орындаған тапсырмалары үшін мадақтаңыз;

 - олардың өзіне деген сенімділігін арттырыңыз, өйткені бала сәтсіздіктен қаншалықты қорқатын болса, қателіктер жіберу ықтималдығы соғұрлым жоғары болады;

- баланың әл-ауқатын бақылаңыз, шамадан тыс жүктемеге байланысты баланың жағдайының нашарлауын уақытында сізден басқа ешкім байқап, оның алдын ала алмайды;

- баланы дайындалу режимін бақылаңыз, шамадан тыс жүктемелерге жол бермеңіз, оған міндетті түрде сабақтарды демалыспен алмастыру қажеттілігін түсіндіріңіз;

- үйде сабақ үшін ыңғайлы орынмен қамтамасыз етіп, дайындық кезінде балаға ешкім кедергі жасамайтынына көз жеткізіңіз;

- баланың тамақтануына назар аударыңыз: қарқынды психикалық стресс кезінде оған қоректік және әртүрлі тағамдар мен дәрумендердің теңдестірілген кешені қажет. Балық, сүзбе, жаңғақтар, кептірілген өрік және т. б. сияқты өнімдер ми жұмысын ынталандырады;

 - емтихан қарсаңында баланың жақсы демалуын қамтамасыз етіңіз, ол демалып, дұрыс ұйықтауы қажет.

Білім алушыларды математикалық сауаттылыққа арналған тапсырмалар бойынша ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарына түсушілердің математикалық сауаттылығын бағалауға бағытталған тест тапсырмаларының мазмұны білім беру саласындағы халықаралық салыстырмалы зерттеулерде (PISA, TIMSS және т.б.) пайдаланылатын тапсырмалардың мазмұнына сәйкес келеді. Тест күрделілігі әртүрлі деңгейдегі тест тапсырмаларынан тұрады.

Оқушыларды математикалық сауаттылыққа арналған тапсырмаларды орындауға дайындау үшін мұғалімге төмендегідей кеңестер беріледі:

I. Оқу материалын үлкен блок түрінде оқу және қайталау;

II. Оқушыларда қиындық тудыратын тақырыптарды таңдап, оларды қайталау;

III. Білім алушыларды математикалық формулалар, сұлбалар блокнотқа/жеке дәптерге жазылған тірек конспектілермен жұмыс істеуді үйрету (5-11 сынып аралығындағы бағдарламалық материал);

IV. Оқушыларды тестілеу нәтижелерін талдауға, нәтижелерін анықтауға, орындалған тапсырмаларды өзара тексеруге және өзін-өзі тексеруге үйрету.

V. Оқушыларға өзі жауап бере алмаған сұрақтарды мұғалімнен жауап пен түсініктеме алу үшін жазып алуды үйрету.

VI. 11-сыныпта тоқсан сайын 1 рет бақылау тестілеуін өткізу

VII. Түрлі консультацияларды өткізу:

- «еркін» консультация (кез келген бөлімнің кез келген сұрақтарына жауап беру);

- тақырыптық консультация (мониторинг негізінде таңдау);

- «талаптарға сәйкес» консультация (оқушылар қосымша сабақтар кестесінен тыс өздерін қызықтырған сұрақтарға байланысты жүгінеді).

VIII. Әдеттегі қателіктермен жұмыс жасаңыз.

 

 

Білім алушыларды қазақ тілі және әдебиет бойынша ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

 

ҰБТ - ға дайындықты 10-сыныптан бастау қажет. Бағдарламалық материалды қайталау МЖМБС талаптарын ескере отырып, оқулықтарға сәйкес жүргізілуі керек.

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімінің іс-қимыл алгоритмі:

I. бастапқыда ҰБТ-ға дайындық бойынша жоспар жасау, онда 5-ші сыныптан 9-шы сыныпқа дейінгі бағдарламалық материал ескеріледі.

II. қазақ тілі сабағында да, қосымша кеңес беру сағатында да дайындықты жүргізу.

III. оқушыларға қазақ тілінің әрбір бөлімін қайталау үшін тапсырма беру.

IV. теориялық материалға ауызша сұрау жүргізу. Негізгі ұғымдардың қаншалықты берік және саналы түрде игерілгенін тексеру, ережелер мен анықтамаларды мысалдарыңызбен суреттеу арқылы мазмұндау.

V. материалды визуализациялау және жалпылау үшін жалпылама сипаттағы кестелерді пайдалану.

VI. бөлімді қайталағаннан және жаттығулар үлгісінде дағдыларды пысықтағаннан кейін осы бөлім бойынша тест тапсырмаларын орындауға мүмкіндік береді. Тестілерді пайдалану оқушылардың білімін, іскерлігі мен дағдыларын бақылаудың объективтілігін, бақылауды жүзеге асырудың жаппай және бір мезгілде жүргізілуін, сондай-ақ оның дәлдігін, жеделдігі мен уақытылылығын қамтамасыз етеді.

VII. консультациялық сабақтарда оқушылармен ҰБТ-ға дайындық үшін жинақтардан тесттерді шешу дағдыларын пысықтауға, логикалық ерекшелік түсінігін енгізу.

VIII. әр жылдардағы жинақтардан екпіндерді орналастыру, тыныс белгілерінің қиын жағдайлары және т.б. бойынша ақпаратты бөліп алу, содан кейін сабақтарда пысықтау.

IX. байқау сынағының нәтижелері бойынша 10 және 11-сыныптарда қазақ тілін үйренудегі ең қиын сұрақтарды анықтау, типтік қателіктермен жұмыс істеу, білімдегі олқылықтарды жою.

 

 

Білім алушыларды орыс тілі және әдебиет бойынша ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

 

ҰБТ-ны орыс тілі мен әдебиеті бойынша тапсырудың ерекшелігі – пәннің бастауыш және негізгі мектеп деңгейінде оқытылуы. ҰБТ тапсыру кезінде орыс тілі бойынша барлық негізгі материалдар зерделенді, бірақ ол пысықтауды, неғұрлым саналы бекітуді және, мүмкін, зерттеуді қажет етеді. ҰБТ-ға дайындықты 10-сыныптан бастау қажет, онда бағдарламалық материалды қайталау МЖМБС талаптарына сәйкес оқулықтар бойынша ұйымдастырылады.

Оқушыларды орыс тілі мен әдебиеті бойынша тапсырмаларды орындауға дайындау үшін мұғалімге берілетін кеңестер:

I. 5-9 сыныптардың бағдарламалық материалы бойынша ҰБТ-ға дайындық жоспарын жасау.

II. Дайындық жүйесі орыс тілі сабағындағы жұмысты және қосымша кеңес беру сағатын қамтуы керек.

III. Оқушылардың орыс тілінің әр бөлімін қайталауын ұйымдастыру.

IV. Теориялық материалға ауызша сауалнама жүргізу. Негізгі ұғымдардың қаншалықты берік және саналы түрде игерілгенін тексеру, ережелер мен анықтамаларды мысалдарыңызбен суреттеу арқылы мазмұндау.

V. Материалды визуализациялау және жалпылау үшін жалпылау сипатындағы кестелерді қолданыңыз.

VI. Әр түрлі тақырыптар бойынша оқушылардың дағдыларын дамыту үшін жаттығу тапсырмаларын қолданыңыз.

VII. Бөлімді қайталағаннан кейін және жаттығулар мысалында дағдыларды дамытқаннан кейін, осы бөлім бойынша тест тапсырмаларын орындаңыз. Тестілерді пайдалану оқушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын бақылаудың объективтілігін, бақылауды жүзеге асырудың жаппай және бір мезгілде жүргізілуін, сондай-ақ оның дәлдігін, жеделдігін және уақтылылығын қамтамасыз етеді.

VIII. Консультациялық сабақтарда оқушылармен ҰБТ-ға дайындық үшін жинақтардан тесттерді шешу дағдыларын пысықтау, «Логикалық ерекшеліктер» ұғымын енгізу.

IX. Әр жылдардағы жинақтардан екпін қою, тыныс белгілерінің қиын жағдайлары және т. б. туралы ақпаратты бөліп алыңыз, содан кейін сабақтарда жұмыс жасаңыз.

X. 10-шы және 11-ші сыныптардағы байқау сынақтарының нәтижелері бойынша орыс тілін зерттеудегі ең қиын сұрақтарды анықтау, білімдегі олқылықтарды жоя отырып, типтік қателіктермен жұмыс істеу.

 

 

Білім алушыларды Қазақстан тарихы бойынша ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

 

Қазақстан тарихы бойынша ҰБТ-ға дайындау мақсаты – білім алушыларға оқу материалын барынша тиімді қайталау, жүйелеуге көмектесу, Қазақстанның этникалық, саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени тарихының негізгі проблемалары бойынша білім алушыларда терең білім қалыптастыру үшін оны игеру үдерісін қарқындату; әртүрлі тарихи кезеңдерде білім алушылардың Қазақстанның мәдени-тарихи дамуының мәні мен ерекшеліктерін түсінуін кеңейту және тереңдету; Қазақстан тарихындағы оқиғаларды, құбылыстар мен үдерістерді талдау, жіктеу, жүйелеу, қорыту және бағалау үшін қажетті тарихи ойлау дағдыларын дамыту.

Пәннің ерекшелігі - бұл пән мектепте жеті жыл бойы, бесінші сыныптан бастап аптасына екі сағаттан оқытылады.

I. Пәннің мазмұны кезеңдер бойынша хронологиялық ретпен берілген (ежелгі дәуірден қазіргі уақытқа дейін), және оған  Әлеуметтік қатынастардың дамуы, Мәдениеттің дамуы, Саяси жүйелердің дамуы, Экономиканың дамуы сияқты бөлімдер кіреді:

1. 5-сынып – ежелгі дәуір (2 млн. жыл бұрын-V ғ.);

2. 6-сынып – орта ғасыр дәуірі (V – XVII ғғ.);

3. 7-сынып – жаңа дәуір (XVIII – XIX ғғ.);

4. 8-сынып – жаңа заман дәуірі (XX ғасырдың I-жартысы);

5. 9-сынып – жаңа заман дәуірі (XX ғасырдың II-жартысы – XXI ғасыр).

6. 10-сыныпта «Қазақстан тарихы» оқу пәнінің мазмұны төрт бөлімнен тұрады: «Өркениет: даму ерекшеліктері», «Этникалық және әлеуметтік үдерістер», «Мемлекет, соғыстар мен төңкерістер тарихынан», «Мәдениеттің дамуы».

7. 11-сыныпта «Қазақстан тарихы» оқу пәнінің мазмұны төрт бөлімнен тұрады: «Өркениет: даму ерекшеліктері», «Саяси-құқықтық үдерістер», «Қоғамдық-саяси ойдың дамуы», «Білім мен ғылымның дамуы».

 

II. «Қазақстан тарихы» пәнінің келесі ерекшелігі - пәннің төмендегі тарихи концептілер (ұғымдар) негізінде зерттелуі:

1) өзгеріс және сабақтастық (мысалы, белгілі бір тарихи кезеңде қоғам қаншалықты өзгерді);

2) себеп-салдар (мысалы, белгілі бір тарихи кезеңдегі саяси процестерге қандай негізгі факторлар әсер етті);

3) дәлел (мысалы, белгілі бір тарихи кезеңнің өнері бізге құндылықтар, нанымдар мен технологиялар туралы не айта алады);

4) ұқсастық пен айырмашылық (мысалы, зерттелген уақытта мемлекеттердің саяси құрылғыларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай);

5) маңыздылығы (мысалы, Қазақ хандығы құрылуының тарихи маңызы неде); 

6) түсіндіру (мысалы, әртүрлі зерттеушілер осы немесе басқа тарихи оқиғаны қалай сипаттайды).

 

III. Қазақстан тарихы бойынша ҰБТ-ға дайындық кезінде білім алушының білуі, түсінуі, қолдануы, талдауы, синтездеуі және бағалауы тиіс екендігіне назар аудару қажет. Білім алушы:

1) Орталық Азияның ежелгі мәдениет ошақтарын және олардың орналасқан жерлерін; көшпеліліктің тарихи түрлерін; Еуразиялық дала өркениетінің қалыптасу және даму кезеңдерін; Қазақстан аумағындағы әртүрлі тарихи кезеңдердегі қалалық мәдениеттің даму ошақтарын; әлемдік мәдени-тарихи прогреске айтарлықтай әсер еткен Орталық Азия халықтарының жетістіктерін; қазақ халқының этникалық тарихын; дәстүрлі қазақ қоғамының этноәлеуметтік құрылымын; Қазақстанның полиэтникалық қоғамының қалыптасу тарихын; Қазақстан мемлекеттілігі дамуының тарихи кезеңдерін; Қазақстанның саяси ойының дамуына елеулі үлес қосқан тарихи қайраткерлерді; әр түрлі тарихи кезеңдердегі ұлттық мәдениет пен ғылымның маңызды жетістіктерін; Қазақстан тарихы бойынша негізгі Тарихи деректер мен ғылыми еңбектерді біледі;

2) Қазақстанның тарихи дамуының негізгі оқиғаларының, құбылыстары мен процестерінің мәнін; Орталық Азияның ежелгі өркениет ошақтарының, көшпеліліктің алуан түрлері мен нысандарының, Қазақстан аумағындағы қалалық және көшпелі мәдениеттің өзіне тән ерекшеліктерін; Орталық Азия халықтарының әлемдік мәдени-тарихи прогресс үшін жетістіктерінің маңызын; әртүрлі тарихи кезеңдерде Қазақстан халқының тіршілігін қамтамасыз ету жүйесінің қалыптасуы мен дамуына географиялық фактордың әсерін; әртүрлі тарихи кезеңдерде Қазақстандағы саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени өзгерістерге сыртқы және ішкі факторлардың әсерін; дәстүрлі қазақ қоғамының этноәлеуметтік ұлттық бірегейлікті сақтау қажеттілігін түсінеді;

3) Орталық Азия мәдениет ошақтарын, Орталық Азия және Қазақстан аумағында, уақыт пен кеңістікте болған мемлекеттерді айқындау; Орталық Азия көшпенділері мәдениетінің қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктерін анықтау; түрлі тарихи кезеңдерде Қазақстанның саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуының ерекшеліктерін айқындау; Қазақстанның дамуындағы тарихи тұлғалардың рөлін айқындау; Қазақстанның өткен және қазіргі таңдағы оқиғалары мен құбылыстарына қатысты өз ұстанымын айқындау кезінде тарихи ойлау дағдыларын қолданады;

4) жалпы белгілері мен ерекшеліктерін анықтай отырып, Қазақстанның әлемдік тарих мәнмәтініндегі тарихи дамуын; әртүрлі тарихи кезеңдерде Қазақстан аумағындағы өркениеттер мен мемлекеттердің қалыптасуы мен дамуына әртүрлі факторлардың (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) әсерін; себеп-салдар байланыстарын айқындау мақсатында Қазақстан тарихындағы тарихи оқиғаларды, құбылыстарды, үдерістерді; Қазақстанның тарихи тұлғалары қызметінің себептері мен нәтижелерін; Қазақстан тарихы бойынша ғалымдардың дереккөздері мен еңбектерін; Қазақстан аумағындағы этногенез, политогенез және культурогенез процесіне қатысты негізгі ғылыми теорияларды; қазіргі Қазақстанның даму үрдістері мен перспективаларын талдайды;

5) тарихи талдау әдістерін пайдалана отырып, шығармашылық, танымдық, зерттеушілік, жобалық сипаттағы жұмыстарды; Қазақстанның және әлемнің басқа да өңірлерінің тарихи дамуының жалпы заңдылықтары мен ерекшеліктерін айқындау мақсатында салыстырмалы тарихи сипаттамаларды; Қазақстан тарихы туралы тарихи түсінікті және тұтас ұғымды қалыптастыру үшін тұжырымдар мен гипотезаларды синтездейді;

6) әр түрлі тарихи кезеңдерде Қазақстанның дамуына әртүрлі факторлардың (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени және т. б.) әсер ету дәрежесін; тарихи тұлғалардың отандық тарихқа әсер ету мәнмәтініндегі қызметін; Орталық Азия халықтары мәдениетінің әлемдік өркениеттің дамуына қосқан үлесін; тарихи мәліметтердің дұрыстығын; Қазақстанның этникалық, саяси, мәдени және әлеуметтік-экономикалық тарихы проблемалары бойынша әртүрлі ғылыми теориялардың дәлелдену дәрежесін бағалайды.

IV. Дайындық тек тесттер бойынша ғана емес, сонымен қатар оқулықтар бойынша, бөлімдерді қайталау және мәнмәтіндік тапсырмаларды, ашық тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылуы керек.

Жоғары тәртіпті дағдыларды қолдануға бағытталаған тапсырмаларды шешу дағдыларын дамытуға назар аудару қажет:

- себеп-салдар байланыстарын айқындау мақсатында тарихи оқиғаларды, құбылыстарды, үдерістерді зерттеу;

- Қазақстанның тарихи дамуы, оның ерекшеліктерін айқындау;

- тарихи тұлғалар қызметінің себептері мен нәтижелерін зерттеу;

- экономикалық, саяси және мәдени үдерістерді, тарихи параллельдерді жүргізу арқылы Қазақстанның даму үрдістерін зерттеу;

- проблемалық сұрақтарға жауап беру үшін әртүрлі тарихи дереккөздерді зерттеу;

- бір тарихи оқиғаларға, құбылыстар мен үдерістерге әртүрлі көзқарастар;

Әр түрлі белгі жүйелерінде (мәтін, карта, кесте, схема, аудиовизуалды қатар) ұсынылған ақпаратты пайдалану да маңызды.

 

 

Білім алушыларды таңдаған пәндері бойынша (физика, биология, химия, география) ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

 

Физика, биология, химия, география пәндері бойынша ҰБТ-ға дайындықтың мақсаты - оқушыларға оқу материалын қайталауға және жүйелеуге көмектесу, есептеу тапсырмаларын шешу, табысты нәтиже алу үшін қажетті кестелік, картографиялық және анықтамалық материалдармен жұмыс істей білу дағдыларын өзектендіру.

Оқушылармен жұмысты кезеңдер бойынша ұйымдастыру қажет.

Теориялық материалмен жұмыс.

- заңдар туралы (нені білу қажет):

1. Құбылысты сипаттайтын қандай құбылыстар мен шамалар арасындағы байланыс осы заңды білдіреді.

2. Заңның ашылу тарихы (заңды тұжырымдау негіздемесі болған қорытындылар, фактілер.)

3. Заң тұжырымдамасы.

4. Заңның математикалық көрінісі.

5. Заңды қолдану шектері.

6. Заңның әділдігін растайтын тәжірибелер.

7. Заңды заманауи ғылыми теориялар негізінде түсіндіру.

8. Заңды практикада пайдалану үлгілері.

- теориялар туралы:

1. Теорияны тұжырымдауға негіз болған тәжірибелер мен фактілер (теорияның эмпирикалық негізі).

2. Дәріптелген нысан.

3. Теорияның негізгі ұғымдары.

4. Теорияның негізгі ережелері (постулаттар, қағидалар, заңдар).

5. Теорияның математикалық аппараты (негізгі теңдеулер).

6. Теориямен түсіндірілетін құбылыстар шеңбері.

7. Теориямен болжанатын дене құбылыстары мен қасиеттері (заттектердің, өрістердің).

8. Теорияның немесе оның салдарының негізгі ережелерін растайтын тәжірибелер

- құбылыстар туралы (қаситтер немесе үдерістер):

1. Сыртқы белгілері.

2. Қасиеті көрініп, құбылыс немесе үдеріс іске асатын шарттар.

3. Құбылыстың мәні, қасиеттері, құбылыстың пайда болу тетігі, үдерістің немесе құбылыстың көрінісі, оларды қазіргі ғылыми теорияларға негізделе отырып, түсіндіру.

4. Анықтау.

5. Құбылысты, қасиетті немесе үдерісті сипаттайтын шамалар.

6. Практикада құбылысты, дене қасиеттерін, заттектерді, өрістер мен үдерістерді пайдалану.

7. Құбылыстың зиянды әсерінің алдын алу тәсілдері, материалдық объектілердің немесе физикалық үрдістің адамға және қоршаған ортаға қасиеттері.

II. Есептеу және сапалық тапсырмаларды шешу (физика, химия бойынша):

1) есеп шартын талдау (есеп шартында сипатталған физикалық/химиялық үдерістерге нұсқау), физикалық модельді, химиялық реакцияны және сәйкес теңдеулер мен заңдарды таңдауды түсіндіретін түсініктемелерді жазып алу;

2) физикалық/химиялық заңдылықтарды білдіретін формулаларды жазу, оларды қолдану мәселені таңдалған жолмен шешу үшін қажет;

3) дұрыс жауапқа әкелетін қажетті математикалық түрлендірулер мен есептеулер жүргізу және жауап жазу.

Шешу есептердің барлық түрлері үшін өте маңызды, сондықтан оны негізгі мектептегі есептерді шығаруға үйретудің алғашқы қадамдарынан бастап қолданған жөн. Қалыптасқан физикалық білім жүйесі, зерделенген құбылыстардың өту ерекшеліктерін түсіну, физикалық заңдар иерархиясын құру ҰБТ-ны сәтті тапсыруды қамтамасыз етеді.

Білім алушыларды ҰБТ тапсыруға дайындау үдерісінде есеп шығарудың көпқырлы қызметтері бар: теориялық білімді игеру, физикалық құбылыстар мен өлшемдер туралы түсініктерді игеру, оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін, шығармашылық ойлауын және ерекше қабілеттерін дамыту, еңбекқорлыққа, табандылыққа, ерік-жігерге, мінезге, мақсатқа ұмтылуға тәрбиелейді, оқушылардың білімін, дағдылары мен дағдыларын бақылау құралы болып табылады. ҰБТ тапсырмаларындағы сұрақтардың сипаты мен зерттеу әдістеріне байланысты сапалық және сандық есептер қолданылады.

III. Кестелермен жұмыс («Д.И. Менделеев химиялық элементтерінің периодтық жүйесі», «Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың судағы ерігіштік кестесі», «Металл кернеулерінің электрохимиялық қатары», «Қан топтары»): Оқушыларға кестелерді кодталған, ақпаратқа толы материал ретінде дұрыс және сауатты пайдалану мүмкіндіктерін көрсету қажет.

VI. Географиялық карталармен жұмыс.

Географиялық карталармен жұмыс істеу дағдылары географиялық білімдегі бағдарлаудың негізгі құралы болып табылады. Картаны оқу және түсіну дегеніміз - картографиялық кескіндерді нақты суреттермен салыстыра білу, олардағы шартты белгілерді пайдалану, картада бейнеленген объектілерді есте сақтау қабілеті арқылы ұсыну қабілетін дамыту.

V. Анықтамалық материалдармен жұмыс істеу.

Анықтамалық материал - бұл әр түрлі шамалардың, тұрақты шамалардың (константалардың) тұрақты бірліктерінің тізімі.

VI. Пән бойынша кеңес беруді 10-сыныптан бастап аптасына бір рет жүргізген жөн.

VII. Блокты-модульді оқыту

VIII. Қажет болған жағдайда консультациялық сағаттар кезінде зертханалық және практикалық жұмыстар жүргізу.

IX. Түрлі тақырыптар, сыныптар, қиындық деңгейлері бойынша тест тапсырмаларының банкін тиімді қолдану.

 

Білім алушыларды таңдаған пәндері бойынша (ағылшын тілі) ҰБТ-ға дайындау алгоритмі

 

Білім алушыларды ағылшын тілі бойынша ҰБТ-ға дайындаудың мақсаты-оқушыларға ағылшын тілі бойынша емтихандарды сәтті тапсыруға дайындалуға көмектесу, одан әрі оқу және болашақ кәсіби қызметі үшін қажетті тілдік және сөйлеу құзыреттіліктерін жетілдіру.

I. ҰБТ-ға дайындықты емтиханға дейін екі жылдан кешіктірмей бастау қажет.

II. Тіл білімін нақты тапсырмаларға бөліп, тек оларға дайындалуға болмайды: барлық дағдылар бір-бірімен байланысты және тек кешенді жұмыс сізге қажетті дағдыларды барынша қамтуға және дамытуға мүмкіндік береді.

III. Дайындық барысында білім алушылардың тілдік материалды меңгерудегі табыстылығына ағымдағы мониторингті және әрбір бөлім аяқталғаннан кейін қорытынды тестілеуді жүзеге асыру қажет.

IV. «Тыңдалым» бөлімінде мәтіннен жеке сөздерді «есте сақтамау» үшін, тұжырымның мағынасын толығымен қабылдау керек;

- әр түрлі жанрдағы түпнұсқа мәтіндердің негізгі идеясын түсіну;

- оқуға байланысты және жалпы тақырыптардағы терминдер мен мәтіндердің негізгі бөліктерінің мағынасын түсіну;

- фактілер мен пікірлерді ажырата білу, мәнмәтін арқылы таныс емес сөздердің мағынасын анықтау.

V. «Оқылым» бөлімінде әр түрлі жанрдағы және стильдегі көркем және ғылыми әдебиет мәтіндерінің негізгі идеясын түсіну, оқиғалар мен құбылыстардың уақыты мен себеп - салдар байланысын анықтау, сөздердің мағынасын талдау және салыстыру қажет.

VI. «Грамматика және лексика» бөлімінде дұрыс емес етістіктер мен пассивті етіс формалары бойынша теориялық материалды үйренуді ұмытпаңыз.

VII. «Жазылым» бөлімінде жазбаша мәтінге қысқаша шолу жоспарлап, жасау қажет:

1) әр түрлі жанрлар мен сөйлеу стильдерінің мәтіндерін өңдеу және түзету;

2) емле және грамматика ережелерін сақтау;

3) дәлелдерді жазбаша түрде ұсыну, пікір білдіру, жазбаша сөйлеу дағдыларын үйрету, әр түрлі форматтағы хат рәсімдеудің халықаралық стандарттарын зерттеу қажет.

VIII. Түпнұсқа мәтіндермен үнемі жұмыс істеу керек және емтиханда қиындық тудыратын тілдік ерекшеліктерді талдау қажет.

IX. Ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын дамыту.

«Грамматика және лексика» – түлектер төмендегідей ең көп қате жіберетін емтихан бөлімі:

1) тапсырманың тұжырымдамасын мұқият оқымауға байланысты тапсырманы дұрыс орындамау;

2) етістік формаларын дұрыс қолданбау (уақытша және етіс формалары);

3) дұрыс емес етістіктерді білмеу;

4) сөзжасамдық тапсырмалардың дұрыс рәсімделмеуі (тек сөздің өзгертілген бөліктерін ғана емес, бүкіл сөзді толығымен жазыңыз);

5) ағылшын тілінен ҰБТ тапсыру үшін міндетті тізімге кіретін ағылшын тілінің фразалық етістіктерін білмеу.

ағылшын тілі бойынша «Грамматика»  бөлімінде ҰБТ-ға дайындық бірнеше аспектілерге бағытталуы керек: артиклдер, шақтар, пассивті етістер, шартты сөйлемдер және уақытты үйлестіру, төлеу сөз, зат есімдердің көптік түрі, есімдіктер және сын есімдер шырайлары, сан есімдер. «Шақтар» сияқты күрделі тақырыптарды бірнеше бөлімдерге бөліңіз. Әр бөлімнен соң алынған білімді бекіту үшін жаттығу орындауға кеңес беріледі.

Сөз байлығын дамыту үшін білім алушыларға төмендегілерді орындау қажет:

1. Бейімделген әдебиетті оқу;

2. Жаңа сөздерді жеке дәптерге жазып алып, қайталап отыру;

3. Пайдаланылған сөздер мәнмәтінін түсіну үшін сөйлемдердегі сөздерді жазып алу;

4. Егер сіз өз айтылымыңызға сенімді болсаңыз - диктофонға сөздерді жазып көріңіз;

5. Тақырыптық лексиканы үйреніңіз: синонимдер, фразалық етістіктер, тұрақты сөйлемдер, құрастырылым. Бұл әсіресе қиындық деңгейінің жоғарылауына қатысты.

6. Мәтінді мазмұндау. Бұл жаңа сөздерді есте сақтап, айтылымды жақсартуға көмектеседі.